Wulkany to fascynujące struktury geologiczne, które łączą głębokie wnętrze Ziemi z jej powierzchnią. Te gigantyczne naturalne kominy nie tylko kształtują imponujące krajobrazy wulkaniczne, ale także mają wpływ na historię ludzkości poprzez swoje erupcje. Aby lepiej zrozumieć ich zachowanie, geolodzy klasyfikują je na różne typy według różnych kryteriów. Wśród nich wyróżniają się wulkany hydromagmowy, pęknięcia y podziemny, które wykazują unikalne cechy zarówno pod względem powstawania, jak i aktywności erupcyjnej.
Klasyfikacja ta umożliwia analizę pochodzenia, dynamiki erupcji i zagrożeń związanych z każdym typem, co jest kluczowe dla zapobiegania klęskom żywiołowym i planowania terytorialnego. Ponadto znajomość historycznych przypadków erupcji wulkanów pozwala nam zrozumieć rzeczywisty wpływ tych zjawisk na środowisko i ludność. W tym artykule zabierzemy Cię w pełną geologiczną podróż, aby dowiedzieć się, jak klasyfikuje się wulkany, jakie są ich główne typy i jakie ważne lekcje możemy wyciągnąć z prawdziwych przykładów. Jeśli chcesz zagłębić się w temat, zapraszamy do lektury wulkanizm i jego znaczenie.
Jak klasyfikuje się wulkany?
Wulkany można klasyfikować według różnych kryteriów geologicznych i wulkanologicznych. Do najistotniejszych należą:
- Według rodzaju erupcji: magmowy, freatomagmatyczny lub freatyczny.
- Ze względu na swój kształt i strukturę:tarcza, stratowulkan, stożek żużlowy, kopuła itp.
- Zgodnie z Twoją aktywnością:aktywne, nieaktywne lub wymarłe.
- Według rodzaju lawy i emitowanych produktów: bazaltowy, andezytowy, dacytowy lub ryolitowy.
Do bardziej szczegółowych klasyfikacji zalicza się: wulkany hydromagmowe, wulkany szczelinowe i erupcje podziemne lub podlodowcowe, które są częścią typów erupcyjnych definiowanych przez sposób, w jaki magma oddziałuje z innymi elementami, na przykład wodą. Aby lepiej zrozumieć różne funkcje, możesz zapoznać się z artykułem na temat rodzaje wulkanów.
Wybuchy wulkanów: wybuchowe i wylewne
Jednym z kluczowych aspektów wulkanologii jest rozróżnienie wybuchowe erupcje y wylewny:
- Materiały wybuchowe: charakteryzują się gwałtownym uwolnieniem stałych fragmentów, gazów i popiołu. Dzieje się tak, gdy magma jest lepka i zawiera dużo krzemionki, co powoduje zatrzymanie gazów i wytwarza ciśnienie.
- Wylewny:magma jest cieczą i zawiera mało gazów. Lawa swobodnie wypływa z krateru lub szczeliny, tworząc rozległe strumienie, jednak bez dużych eksplozji.
Na przykład wulkany hawajskie są typowym przykładem erupcji wylewnej, podczas gdy wulkany Pliniusza i Peliana są erupcjami wybuchowymi o ogromnej sile niszczącej. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe, a aby uzyskać więcej informacji na temat ich klasyfikacji, możesz przeczytać artykuł na temat Wulkan Tambora.
Erupcje magmowe: klasyfikacja i przykłady
Do erupcji dochodzi, gdy magma wydostaje się na powierzchnię, powodując powstawanie różnych rodzajów wulkanów, w zależności od ich zachowania. Przyjrzyjmy się najważniejszym:
Erupcje Pliniusza
Są najbardziej gwałtowne i destrukcyjne. Charakteryzują się kolumnami erupcyjnymi, które mogą sięgać od 20 i 30 kilometrów wysoki. Naprzemiennie występują fazy wybuchowa i wylewna, z wyrzutem popiołu, gazów, lawy i piroklastów. Przykładem historycznym było wybuch Wezuwiusza w 79 r. n.e. które pogrzebały Pompeje i Herkulanum. Erupcje te dostarczają również cennych informacji na temat badań uśpionych wulkanów, o których można dowiedzieć się więcej tutaj. eksploracja uśpionych wulkanów.
Inne wulkany Pliniusza to: Teide (Hiszpania), Popocatepetl (Meksyk), Fujiyama (Japonia) i Góra Świętej Heleny (USA).
Wybuchy Peleana
Swoją nazwę zawdzięczają wulkanowi Góra Pelée na Martynice. Są to niezwykle gwałtowne erupcje, w trakcie których bardzo lepka magma zatyka komin. Wybuchy generują palące się chmury lub piroklastyczne spływy zdolne zniszczyć wszystko na swojej drodze. Wybuch w 1902 roku zniszczył miasto Saint-Pierre. Ten rodzaj aktywności jest niezbędny do zrozumienia wulkanizm i skały magmowe.
Erupcje wulkanów
Mniej płynna i bardziej lepka magma powoduje zatkanie krateru, co prowadzi do wzrostu ciśnienia i gwałtownych eksplozji. Lawa rozpada się szybko, tworząc gęste chmury popiołu i bomb wulkanicznych. Zwykle tworzą stożki o dużych stokach. Przykład: wulkan Vulcano na Wyspach Liparyjskich.
Erupcje Strombolian
W erupcjach występują naprzemiennie łagodne fazy eksplozji i wypływy lawy. Lawa jest bardziej lepkie niż w typach hawajskich ale zachowuje pewną płynność. Tworzą się warstwowe stożki zwane stratowulkanami. Wulkan Stromboli, we Włoszech, reprezentuje ten typ i jest aktywny od stuleci. Aby lepiej zrozumieć jego aktywność erupcyjną, możesz sprawdzić tutaj co to jest lawa?.
Erupcje na Hawajach
Magma wydostaje się przez szczeliny lub rury wulkaniczne, gdzie nieustannie płynie bardzo płynna lawa z niewielką ilością gazu. Są to najcichsze erupcje, związane z wulkanami niewielkie nachylenie i duża rozbudowa. Dobrym przykładem są hawajskie wulkany, takie jak Kilauea.
Wybuchy islandzkie lub szczelinowe
Ten typ erupcji występuje wszędzie duże pęknięcia lub szczeliny w skorupie ziemskiej, gdzie wypływa bardzo płynna lawa. Strumienie lawy rozszerzają się, tworząc grube płaskowyże wulkaniczne. Do znanych przykładów należą: Płaskowyż Dekan w Indiach i Szczelina Laki w Islandii.
Erupcje freatomagmowe: gdy magma miesza się z wodą
Ten typ erupcji powstaje w wyniku interakcja magmy i wody (z mórz, jezior lub wód gruntowych). Ta nagła mieszanka wytwarza parę wodną pod wysokim ciśnieniem, która powoduje gwałtowne eksplozje. Wyróżnia się trzy podtypy:
Erupcje Surtseyan
Występują w płytkich wodach (takich jak morza czy jeziora) i powodują eksplozje na skutek bezpośredniego kontaktu magmy z wodą. Nazwa pochodzi od wyspy Surtsey (Islandia), która powstała w 1963 roku po wybuchu tego typu. Mogą tworzyć nowe wyspy wulkaniczne. Te erupcje są szczególnie interesujące dla badań pochodzenie nowych wysp.
Podwodne erupcje
Bardzo powszechne, ale mało widoczne. Ciśnienie wody uniemożliwia łatwe uwalnianie się gazów. Zazwyczaj pozostają niezauważone, z wyjątkiem sytuacji, gdy dochodzi do uwolnienia dużej ilości magmy lub gdy występują w jeziorach, gdzie ich skutki są bardziej zauważalne.
Erupcje podlodowcowe
Oni rozwijają pod dużymi warstwami lodu, takie jak lodowce. Magma topi lód i gromadzi wodę, która może spowodować eksplozje lub powstanie jezior podlodowcowych. Ten typ erupcji kojarzony jest z wulkanami na Islandii i Antarktydzie. Zazwyczaj mają płaskie szczyty i strome zbocza.
Erupcje freatyczne: bez obecności magmy
Wybuchy freatyczne to wybuchowy wulkanicznie, bez ujścia dla magmy. Występują one, gdy woda wchodzi w pośredni kontakt ze źródłem ciepła wulkanicznego, np. głęboką magmą, i nagle zamienia się w parę, co powoduje potężną eksplozję.
Podczas tego typu erupcji w powietrze wyrzucane są woda, popiół, skały i para wodna, nie wydziela się jednak lawa. Choć mniej spektakularne, mogą być bardzo niebezpieczne, ponieważ nie wykazują wyraźnych wcześniejszych oznak.
Charakterystyczne przypadki erupcji wulkanów
Poniżej przedstawiamy przegląd najlepiej udokumentowanych erupcji, które doskonale ilustrują różne rodzaje wulkanów i erupcji:
Wulkan Quizapu (Chile, 1932)
Wybuch wulkanu Pliniusza, który zapoczątkował kolumna popiołu o wysokości 30 km, dotykając regionów Argentyny i Brazylii. Spowodowało to poważne szkody społeczno-ekonomiczne i globalny spadek temperatury na półkuli południowej.
Wulkan Hudson (Chile, 1991)
Duża erupcja wybuchowa, z rozproszenie 4 km³ tefry która osiągnęła ponad 1200 kilometrów. Spowodowało to poważne szkody w Patagonii, negatywnie wpływając na bydło i powodując pustynnienie.
Wulkan Planchón-Peteroa (Argentyna-Chile, 1991)
Wybuch freatomagmowy co spowodowało powstanie nowego krateru i rozproszenie popiołu na wysokość mniejszą niż 1000 metrów. Mimo że trzęsienie ziemi miało niewielką intensywność, miało ono silny wpływ na zwierzęta gospodarskie i spowodowało ewakuację prewencyjną.
Wulkan Lascar (Chile, 1993)
Erupcja subplinijska, w której kolumna erupcyjna osiągnęła długość 23 km. Spowodowało to rozproszenie popiołu aż do Argentyny i powstanie spływów piroklastycznych w Chile. Wydarzenie to było jednym z najważniejszych w północnym Chile.
Wulkan Chaitén (Chile, 2008)
Gwałtowna erupcja po ponad 9000 latach braku aktywności. Ten tworzenie kopuły krzemionkowej a jego późniejsze zapadnięcie się wywołało potoki piroklastyczne i lahary. Miasto zostało całkowicie ewakuowane.
Puyehue – Kompleks wulkaniczny Cordón Caulle (Chile, 2011)
Wybuch szczeliny z kolumna erupcyjna o wysokości do 14 km i opad popiołu w Argentynie. Lotnisko Bariloche było zamknięte przez 7 miesięcy. Występowały także piroklastyczne spływy i nieprzerwane emisje trwające miesiącami.
Wulkan Copahue (Argentyna-Chile, 2012)
Wybuch początkowy hydromagmowy który ewoluował w Strombolian. Wewnątrz krateru utworzył się stożek piroklastyczny, a opad popiołu odnotowano na odległość do 50 km. Miasto Caviahue zostało tymczasowo ewakuowane.
Wulkan Calbuco (Chile, 2015)
Gwałtowna erupcja subpliniańska z Kolumna 17,5 km. Wystąpiły potoki piroklastyczne, lahary i masowe ewakuacje. W Argentynie popiół spowodował zakłócenia w ruchu powietrza i szkody wśród zwierząt gospodarskich.
Wydarzenia te pokazują, że Klasyfikacja wulkanów według ich zachowania erupcyjnego jest niezbędnym narzędziem do badania i zarządzania ryzykiem wulkanicznym. Od gigantycznych eksplozji Pliniusza po ciche, rozległe erupcje na wzór tych na Hawajach – każdy typ wulkanu charakteryzuje się wyjątkową dynamiką geologiczną, która pociąga za sobą równie różnorodne konsekwencje.
